TÜRKİYE’NİN İDARİ VE SİYASİ YAPISI

Türkiye Cumhuriyeti Kuruluşu

Türkiye Cumhuriyeti 29 Ekim 1923 tarihinde TBMM kararı ile kurulmuş tam bağımsız bir devlettir. 1. Dünya savaşından ağır yaralar alan Osmanlı İmparatorluğu topraklarının sadece % 21 üzerinde kurulmuş devlettir.

Türkiye siyasi tarih 

Türkiye’nin siyasi tarihini incelemek için 5 döneme ayırabiliriz.  

1923- 1938 arası:

Atatürk’ün Cumhurbaşkanlığında İsmet İnönü başbakanlığında tek partili bir dönemdir. Ülkenin ilk hedefi, savaş yaralarını sarmak, sermaye birikimini sağlamak temel tüketim maddelerinin üretimini sağlayacak fabrikaları kurmaktır. Atatürk bu dönemde ülkenin rotasını batıya çevirmiş ve bunu sağlayabilmek içinde bir dizi devrimler yapmaktır. Bunların en önemlisi kıyafet ve harf devrimleridir.  

Ülkede okuma yazma seferberliği başlatılmış, ilk etapta nüfusun % 20’ si Latin harfleriyle tanıştırılmıştır.  

1938 1950 arası:

İsmet İnönü cumhurbaşkanlığındaki dönemdir. İnönü o dönemde patlayan 2. Dünya savaşına ülkeyi sokmamak için tüm yolları kullanmış, yine de ihtiyatı elden bırakmayarak askeri yığınak yaparak orduyu hazırda bekletmiştir. 

1950 1960 arası:

3. Cumhurbaşkanı Celal Bayar önderli*inde çok partili siyasal hayatın başladığı dönemdir. Halk 1950 de yapılan ilk çok partili seçimlerde Aydın mebusu Adnan Menderes’i iktidara taşımıştır. Böylece Cumhuriyetin kurulu*undan bu yana ilk defa sağ düşünce iktidara geçmiştir. 

Menderes’in icraatleri Cumhuriyetin kurucu sınıfı olanlar tarafından hoş karşılanmamış ve 1960 da askeri darbeye hedef olmuştur. Cumhurbaşkanı ve 2 bakanıyla birlikte askeri ihtilal mahkemesinde yargılanmışlardır. Sonuçta dördü de Anayasal düzeni değiştirmeyi istemek suçundan idama mahkum olmuşlardır. Celal Bayar yaş sebebiyle idam edilmemiş ancak diğer üçü Yassıada’da idam edilmişlerdir. 

1960-1980 arası:

1960 da yapılan darbe ülkenin ihtiyacı olan yeni bir anayasayı öne çıkarmış ve 1961 de yeni bir anayasa kabul edilmiştir. Bu anayasa temel hak ve özgürlükler ve siyasal yapılanma açısından tarihimizin en liberal anayasasıdır. Ancak bu özgürlük sonuçta olumlu şekilde kullanılmamış, 1969 sonrası dünyada başlayan özgürlükçü akımların ülkemize de ulaşması sonucu sosyal hareketlenmeler başlamıştır. Yeni anayasanın merkezi otoritenin gücünü azaltması sebebiyle hükümet sokak olaylarını engelleyememiştir. Bütün bu sebeplerle 12 Eylül 1980 de o zamanki Genelkurmay başkanı ve 4 kişilik kuvvet komutanlarından oluşan konsey askeri darbe yaptı. Anayasa feshedildi TBMM kapatıldı. 

1980- 2001 arası:

1983 de yapılan referandum ile anayasa halkın büyük çoğunluğu tarafından kabul edilmiş ve Kenan Evren Cumhurbaşkanı seçilmiştir. Yapılan genel seçimlerde Turgut Özal başkanlığında sağ liberal parti olan Anavatan Partisi iktidara oturmuştur. 90’lı yıllardan bu yana ülke sağ ve sol koalisyonlarla yönetilmekte hiçbir parti tek başına iktidara gelememektedir.  
 

ŞU ANKİ SİYASAL YAPI (2018’e kadar)

TC, Anayasasında belirtildiği üzere parlementer demokratik laik sosyal bir hukuk devletidir. Başkent Ankara da 550 milletvekili ile kurulu ulusal bir parlemento ile yasama yetkisini kullanır. Ülkemizde 1960 döneminde Meclisin yanında Senato da mevcutken 1980 darbesi sonrası Senato feshedilmiştir. 

TC resmi dili Türkçe resmi dini belirtilmemiş ancak % 98’i Müslüman’dır.  
 

HÜKÜMET YAPISI (2018’e kadar)

7 yılda bir meclisin içinden veya dışından üniversite mezunu 40 yaşını aşmış bir şahsı TBMM de yapılacak bir seçimle Cumhurbaşkanı seçilir. Cumhurbaşkanı hükümetin başıdır. Siyasal dokunulmazlığı ve sorumsuzluğu vardır. Cumhurbaşkanı genel seçimlerden sonra meclis içinden bir parti liderine veya bir milletvekiline hükümeti kurma görevini verir. Bu şahsın belirlediği bakanlar Kurulu listesini onaylar ise ve bu kurul meclisten güvenoyu alır ise Kurulun başkanı Başbakan sıfatını kazanır. Genel seçimler tek dereceli gizli oy açık sayım ilkesiyle yapılır Ülke genel barajı % 10 dur.  

BAKANLAR KURULU (2018’e kadar)

Başbakan başkanlığında iki tür bakanlardan oluşur. 

• 1-Hizmet bakanlıkları: İçişleri bakanlığı
• 2-Devlet bakanlıkları: TRT’den sorumlu devlet bakanlığı. 

YASAMA SİSTEMİ (2018’e kadar)

TC de en üst hukuksal metin Anayasadır. Anayasa ya halk tarafından referandum yolu ile yada Meclis tarafından yapılır. Hemen altında Kanun Tüzük Yönetmelik ve Tebliğler gelir. Bu sıralamada hiçbir kural üstündeki kurala aykırı hükümler içeremez. Bu sistem genel hatlarıyla Fransız Hukuk sisteminden alınmıştır.  

İDARİ YAPI (2018’e kadar)

TC merkez yönetim ve Yerel Yönetim olarak iki sistemi kabul etmiştir.  

Ülke: il- ilçe – Köy şeklinde merkez yönetime ayrılır. 

Büyükşehir belediyesi -ilçe belediyesi- şeklinde yerel yönetime ayrılır.  

İlin başında vali ve belediye başkanı

İlçenin başında kaymakam ve belediye başkanı

Köyün başında muhtar bulunur.  

Önemli olan nokta merkez yönetim birimlerinin bir piramit gibi hiyerarşik olarak bağlı olmasıdır.  

 POLİTİK YAPI 

TC de çok partili sisteme geçildiği dönemden bu güne genelde sağ partilerin hükümetleri görüldü. Halkın genel eğilimi muhafazakar liberal sağ partilerdir. Öte yandan sosyal demokrat düşünce muhalefettedir. Anayasa gereği etnik ve dini ögeli partiler kurulamayacağından bu tip partiler kapatılır. Türkiye’de seçimlere katılma oranı yüksek olmasına rağmen politik aktivasyon oranı düşüktür. 

YASAL YAPI (2018’e kadar)

Türkiye’de yargı erki bağımsız mahkemeler ve hakimler tarafından görülür. Hiçbir makam hakimlere emir ve direktif veremez. Kanunlarımız yapıldıkları dönemin en ileri batı Avrupa devletlerinden tercüme yoluyla alınmıştır. Örneğin: 

• İdare Hukukumuz Fransa’dan
• Ceza Hukukumuz İtalya’dan
• Usul ve icra Hukukumuz İsviçre’den
• Medeni Kanunumuz İsviçre’den 
• Ticaret Hukukumuz Almanya’dan alınmıştır.