ASSOS (BEHRAMKALE) TARİHİ

Assos, Batı Anadolu’da Troas bölgesinde kurulmuş bir ilkçağ kentidir. Günümüzde Behramkale veya Behramköy adını taşır. Eski adı Pedosos’tur. Çanakkale’nin Ayvacık ilçesinde, Behramkale’de bulunur. İ.Ö. II.binde kurulan kent, daha sonra Lesbos (Midilli) adasındaki Methymna kentinden göç edenler tarafından kolonileştirildi. Lydia ve Pers egemenliklerinden sonra Büyük İskender’in, daha sonra da Bergama krallığının yönetimine girdi. (İ.Ö. 241-133) İ.Ö. 133’te tüm Bergama krallığı ile birlikte, Roma İmparatorluğu’na bağlandı. Bizans döneminde, Bizanslı subay Makhram’dan dolayı Makhromion adını aldı. Yaklaşık 1330’larda Karesi beyliğine katıldı ve önemini yitirdi. Görüldüğü gibi tarihte Lidyalılardan Perslere, Galyalılardan, Romalılara kadar el değiştirmiş olan bir merkezdir Assos. Ayrıca Batı Anadolu çapında Hristiyanlığı en erken kabul eden kentlerden biridir. 

Ünlü Yunan filozof Aristoteles’in okulunu ilk kurduğu Assos’un kalıntıları, Edremit körfezinin kuzeybatı kıyısında, 235 m. yükseklikteki volkanik bir tepededir. T. Clarke ve F.H Bacon yönetimindeki ABD ekibince yürütülen kazılardan sonra (1881-1883), Prof. Ümit Serdaroğlu başkanlığındaki Türk ekibi çalışmalara başladı.(1981) Denizi ve karayı gören bir tepeye kurulu Akropolis 3 km uzunluğunda surlarla çevreliydi. Günümüzde Arkaik dönem (İ.Ö. VI.yy) yapı tekniğini gösteren duvarların önemli bir bölümü sağlamdır. Tepenin yamaçlarında tiyatro, Gymnasium, opera, Bouleuterion (meclis binası), Stoa gibi yapıların kalıntıları vardır. Kentin en önemli yapısı, Akropolisteki Athena tapınağıdır. Mitoloji gözüyle Assos’a bakılacak olunursa koruyucu tanrıçanın Athena olduğu görülür. Athena’nın yanısıra Hermes’e de tapılmıştır ki, o Gymnasium korucu sıfatını taşır. 

Assos’ta yaşayan yabancı halk Metoikos diye adlandırılırdı ki bu kitle oy kullanma hakkına sahip olmamakla beraber tarım ve ticaretle uğraşırlardı. Köleler normal halktan da seçilebilirdi, örneğin borcunu ödemeyen bir yurttaşın köle edilmesine çok sık rastlandı.

Assos’un çevresinde kenti beslemeye yetecek verimli topraklar yoktu. Hayvancılık ekonomide önemli bir yeri kaplamaktaydı. Buğday, arpa, meyve, şarap, zeytin başlıca ürünlerdi. Tarımsal kaynakların yanında maden de Assos ekonomisinde önemli yer tutmuştur. Bu bölgede demir ve gümüşün varlığı ve işlendiği bilinmektedir. 

Limon hizmetleri ve gümrük gelirleri Assos’un gelir kaynaklarından birini daha oluşturmaktadır. Assos zamanında ara liman işlevi görmüş kentlerden birdir. Çünkü o dönemlerde Ege denizinde deniz taşımacılığı, kara taşımacılığına nazaran daha hızlı ve daha az tehlikeliydi. 

Assos, parasını basan bağımsız bir kenttir ayrıca. En eski Assos parası M.Ö. 6.yy’da basılmıştır. Sikkelerin üzerinde miğferli Athena başına da rastlanır. Ayrıca üzüm salkımı, medusa başı ve kuğu motiflerinin işlendiği de görebiliriz. Assos parası, Roma döneminde de basılmıştır. 

Assos’ta konut alanları iki bölgede yoğunlaşmıştır. Gymnasiumun güneyindeki alanda, ve daha geniş bir bölgeye yayılmış olan ikinci alan ise doğu kesiminde teraslar üzerinde yer almaktaydı. Çok şaşaalı ve büyük evlerde yaşamıyorlardı. Çünkü zamanlarının çoğunu dışarıda geçiriyorlardı. Villa tipi ev fikri ise Roma dönemine geçildiğinde ortaya çıkmıştır. 

ATHENA TAPINAĞI (M.Ö. 525)

Athena Tapınağı kentin en önemli yapısıdır. Yapı, arkaik dönemde, Anadolu’da yapılmış dar düzenindeki tek tapınak olma açısından önemlidir. Bugün yalnızca temelleri görülebilen yapıya ilişkin kimi mimarlık parçaları bulunmuştur. 6×13 sütunla çevrili Peripteros plânındaki yapının dönemine göre farklı bir özelliği de baş tabanın kabartma tekniğinde işlenmiş, efsanevi hayvan motifleriyle bezeli olmasıdır. Baş tabanın üstündeki metoplarda da aynı teknikle yapılmış efsanevi konular işlenmiştir. Bu kabartmaların bir bölümü İstanbul arkeoloji; Paris Louvre ve ABD Boston müzelerindedir. 

Athena tapınağı Assos’un yerli taşından yapılmıştır. Akropolis üzerinde yer alır ve kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda uzanıyordu. Tapınak Anadolu’da inşa edilmiş Arkaik Çağ Dor düzeni yapısı olarak mimarlık tarihindeki tek örnektir. Bunun yanı sıra Dor mimari üslubuna, kabartmalı friz ve süsleme elamanları ile İon mimari elemanlarının katıldığı ilk örnektir. Tapınağın toplam 34 sütunu vardır ancak 32 sütun başlığı sağlam olarak bulunabilmiştir. 

TİYATRO

Tiyatronun Assos’un kent yaşamında önemli bir yeri vardı. Dionysos bayramlarında, bağ bozumu şenliklerinde ve ekim dönemlerinde kutlama törenleri, tören alayları ve eğlencelerin yanı sıra tiyatro oyunu yarışmaları da yapılırdı. 

Tiyatro’nun Caveası (oturma bölümleri) 5000 kişiliktir ve 2 Diazoma (koridor) ile 3 bölüme ayrılmıştır. Sırasıyla 13, 15 ve en yukarıda da 8 oturma sırası vardır. Skene (sahne binası) iki katlı idi ve 3 odaya bölünmüştür. 

AGORA

Batıda küçük bir tapınak, doğuda Bouleuterion, kuzey ve güneyde 2 Stoa ve yine güneyde hamam bulunmaktadır. Toplam 4000 m²’lik bir alana yayılmıştır. Agorada “Eklesia” denilen halk meclisi toplanırdı, önemli konularda halk oylamaları yapılır, bayramlar kutlanır ve spor yarışmaları düzenlenirdi. Ticari hayatın merkezi olan agoranın yöneticisine “Agoranomos” denirdi. Kentin en üst düzey yöneticilerinden olan Agoronomos’un ofisi agoranın içinde bulunurdu. Agaranomoslar agoranın güvenlik ve düzeninden, satılan malların kalite, ölçü ve fiyatlandırılmasından sorumlu idiler. Ayrıca Assos’taki liman faaliyetleri ve gümrük işlerini de denetlerlerdi. 

BOULEUTERİON (MECLİS BİNASI)

Kabaca kare plânlı tek katlı bir yapıdır. Giriş batı kenardan sağlanıyor. 5 kapılı olan bu yapıya giriş batı kenarından sağlanıyordu ve girişin altından aşağı inen merdivenler bir su haznesine ulaşıyordu. Ne var ki meclis üyelerinin taş oturma sıralarından hiçbiri sağlam olarak günümüze kadar ele geçmemiştir. BOULE düzenli aralıklarla meclis üyeleri tarafından seçilen 50 kişiye denilirdi. Sürekli görev yapar, tiyatroda Prohedria denilen şeref koltuklarına oturma ve ücretsiz giriş haklarına sahiptiler. Meclisin görevleri içinde elçi yollama, kabul etme, vergi toplama, memurları denetleme, donanma yönetimi ve maliye yönetimi gibi görevleri vardı. Ayrıca meclis üyeleri 500 drahmiye kadar ceza kesme yetkisine sahipti.